امروز، روز جهانى سالمندان
آخرین سرشماری که سال گذشته انجام شد، نشان داد 27/7 درصد از جمعیت کشور را سالمند تشکیل میدهند که این میزان تا 20 سال آینده به 7/14 درصد خواهد رسید. این ارقام نشان میدهد که اگر برنامهریزان و سیاستگذاران کشور از هم اکنون برنامه مدون و خاصی برای این قشر نداشته باشند در 20 سال آینده، کشور دچار یک بحران و معضل اساسی برای رفع مشکل و مسائل پیشآمده ناشی از مسائل اقتصادی، اجتماعی و غیره این قشر روبرو میشود. یکی از راهکارهای جلوگیری از ایجاد چنین معضلاتی، فعالشدن شورای ملی سالمندان به منظور ساماندهی سلامت و رفاه این قشر است، البته این شورا با عضویت هشت وزارتخانه در سال 83 تشکیل شده، اما تاکنون با تشکیل سه جلسه، هنوز موفق به ارائه طرح اجرایی نشده و تنها با تدوین پنج طرح پیشنهادی در انتظار تصویب توسط شورا و سپس مراجع ذیربط هستند. دکتر غدیرزاده مسئول دبیرخانه شورای ملی سالمندان با اشاره به سرشماری جمعیتی سال 85 مرکز آمار ایران، گفت: از جمعیت 70 میلیون و 472 هزار نفری ایران، پنج میلیون و 120 هزار سالمند هستند، یعنی 27/7 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل میدهند.
حدود 6/63 درصد سالمندان در شهرها و 4/35 درصد در روستاها ساکن هستند. وی با اشاره به وجود بیشترین تعداد سالمندان در استانها، تصریح کرد: استان گیلان با 5/8 درصد بیشترین و سیستان و بلوچستان با 5/2 درصد کمترین تعداد سالمندان کشور را در خود جای دادهاند. وی وجود بهداشت و سطح رفاهی بالا را از عوامل مهم در افزایش طول عمر بالا در استانی همچون گیلان دانست و ادامه داد: در سیستان و بلوچستان به دلیل وجود امراض عفونی و بیماریهای واگیردار، مهاجرت زیاد و غیره، میزان عمر سالمندان کوتاه است. غدیرزاده با اشاره به فرضیه باروری اذعان کرد: برای ثابت ماندن جمعیت باید به ازای هر زن 1/2 درصد موالید وجود داشته باشد، اما این رقم در کشور زیر 5/1 درصد است. یعنی جمعیت ایران به سوی پیر شدن میرود به طوری که پیشبینی میشود تا سال 2050، یک چهارم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل دهند.
جمعیت سالمند کشور نسبت به 30 سال گذشته دو برابر شده است. طبق سرشماری سال 55، سه درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل میدادند در حالی که این رقم در سال 85 به 3/7 درصد افزایش یافته است. غدیرزاده با نگاهی به وضعیت سالمندی ایران در 20 سال آینده اظهار کرد: به شرط آن که سن امید به زندگی در ایران را 75 سال و آهنگ رشد جمعیت را 5/1 درصد در سال در نظر بگیریم، جمعیت کشور در سال 1405، 107 میلیون و 341 نفر خواهد بود که 7/14 درصد جمعیت یعنی 15 میلیون و 789 نفر آن را سالمندان تشکیل خواهند داد. بنابراین میتوان گفت تا سال 20 سال آینده جمعیت سالمندی کشور سه برابر میشود. چنانچه از هماکنون به فکر برنامهریزی برای سالمندان برای 20 سال آینده نباشیم، با یک بحران سالمندی مواجه میشویم.
غدیرزاده با اشاره به طرحهای تدوین شده در شورای ملی سالمندان، به ایسنا گفت: یکی از طرحهایی که با همکاری سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شده، طرح آموزش و تربیت مراقبان سالمندان در منزل است. این طرح هم اکنون توسط بهزیستی و به صورت پایلوت برای جامعه هدف دو هزار نفری ارائه میشود و چنانچه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز به این طرح وارد شود، میتوان جمعیت هدف را به 500 هزار نفر افزایش داد. غدیرزاده افزود: پیشبینی میشود حدود دو میلیون نفر از سالمندان (بیش از یک سوم سالمندان کشور) تحت پوشش هیچگونه بیمه درمانی نباشند که طبق این طرح این افراد به صورت انفرادی بیمه میشوند. همچنین گام بعدی در راستای بیمه درمان سالمندان، گسترش بیمه مکمل برای سالمندان در معرض بیماریهای مزمن و ناتوان است.
دکتر حمیدرضا نحوی نژاد مدیرکل توانبخشی سالمندان سازمان بهزیستی کشور نیز در تعریف سالمند گفت: به کلیه افراد بالای 60 سال سالمند گفته میشود که عواملی همچون افزایش طول عمر، کاهش موالید و مهاجرت افراد مولد، از جمله عوامل پیر شدن جمعیت یک منطقه است. نحوی نژاد تعداد سالمندان کشور را پنج میلیون و 120 هزار نفر خواند و تصریح کرد: در حال حاضر 100 هزار نفر از سالمندان با دارا بودن پرونده از خدمات مختلف سازمان بهزیستی بهره میبرند. وی یکی از معضلات و مشکلات پیش روی سالمندان کشور پس از مسئله بیمه پایه درمان آنها را فرهنگ غلط پزشکان در درمان سالمندان خواند و در این باره تشریح کرد: تربیت متخصص و فوق متخصص طب سالمندی الزامینیست، بلکه در آموزش پزشکی کشور باید انقلابی ایجاد شود، تا سالمند نزد هر پزشک با هر تخصصی رفت، به بیماری سالمند به صورت انفرادی نگاه نشود که نتیجه این امر تجویز یک پلاستیک دارو است، چرا که امروزه بسیاری از سالمندان کشور به دلیل مسمومیت دارویی فوت میکنند. از این رو پزشکان باید طوری تربیت شوند که تمامیبیماریهای سالمند را به پیری ربط ندهند.
سالمندان، نیروهای جدید در راه توسعه هستند
وی ادامه داد: البته آنچه امروزه در دنیا مطرح است، طول عمر فعال و یا سالمندی فعال است. گفته میشود اگر سالمندان از چرخه تولید خارج شوند، ایجاد هزینه میکنند. در حالی که سازمان بهداشت جهانی، سالمندان را نیروی جدید در راه توسعه معرفی میکند، به طوری که امروزه در آفریقا نگهداری از 26 میلیون کودک یتیم که پدر و مادر خود را بر اثر ایدز از دست دادهاند، بر عهده پدر و مادربزرگ آنهاست. دکتر فراهانی، کارشناس اداره سالمندان وزارت بهداشت، هم با اشاره به این که هدف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این است که هر سالمندی مجموعه چهار جلدی کتابهای آموزش زندگی سالم برای سالمندان را در اختیار داشته باشد، گفت: از سال 80 تا سال گذشته، 28 درصد سالمندان کشور تحت پوشش این آموزشهای قرار گرفتند.
از:ماهرخ غلامحسینپور
"سالمندان" و "کودکان" دو گروهی هستند که بیش از سایر افراد جامعه در معرض آسیبهای اجتماعی ، جسمی و زیست محیطی قرار دارند و بیش از دیگران احتمال بروز و وقوع اتفاق و حوادث برای آنان متصور است.
بر اساس آمارهای رسمی، هم اکنون بیش از پنج میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل میدهند که با مشکلات روحی و جسمی فراوانی مانند فقر و تنگنای معیشتی ، معضلات عاطفی ، اختلالات حرکتی، پوکی استخوان ، درد مفاصل، بیماری آلزایمر و مشکلاتی از این نوع دست و پنجه نرم میکنند.
سالمند، بر اساس تعریف کارشناسی، به فرد بالای ۶۰سال اطلاق میشود.
گزارشهای مراجع رسمی حاکیست، از پنج میلیون جمعیت سالمند ایران، بیش از دو میلیون نفر نیازمند قرار گرفتن زیر پوشش طرحهای حمایتی هستند و از این تعداد هم یک میلیون و ۵۰۰هزار نفر زیر خط فقر قرار دارند و در شرایط نابسامان اقتصادی و روانی زندگی میکنند و تنها ۵۰۰هزار نفر از آنان زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.
بسیاری از کشورهای توسعهیافته با اجرای طرحهای مرتبط با توانمندسازی سالمندان و نیز تامین حقوق مکفی بازنشستگی و حمایتهای بهداشتی و روانی موفق شدهاند معضلات مرتبط با پدیده غیرقابل اجتناب سالخوردگی را تا حد بسیاری کاهش دهند.
کارشناسان کشورهای توسعه یافته "سالخوردگی فعال" را یکی از عوامل مهم توسعه میدانند.
ژاپن به عنوان یک کشور توسعه یافته، به رغم افزایش جمعیت سالمند در کشور و رشد روزافزون صنعت و فناوری ،هنوز هم از نیروی افراد سالمند در عرصههای گوناگون علم و فناوری بهره میبرد.
در آن کشور، بیش از ۲۷میلیون نفر سالمند وجود دارد که این میزان بالاترین نسبت سالمندان در مقایسه با سایر کشورهای جهان است.
در ژاپن، با گذشت سالهای مدید از سن بازنشستگی از نیرو و مهارت تجربه افراد کهنسال استفاده بهینه میشود.
میانگین سن امید به زندگی در ژاپن برای زنان ۸۵سال و مردان ۷۸سال است و بازنشستگی در بدو ورود به سن میانسالی یعنی سن ۶۰سالگی از نظر ژاپنیها تقریبا یک امر محیر العقول محسوب میشود.
دولت ژاپن تسهیلات و رفاه فراوانی برای سالمندان آن کشور تدارک دیده است و کمتر سالمندی وجود دارد که قادر نباشد با حقوق و مستمری بازنشستگی دوران خوش سالمندی را به عافیت نگذراند، اما با این اوصاف زمینه بازگشت سالمند به عرصه کار و فعالیت به راحتی فراهم است.
روز ۱۸سپتامبر مصادف با ۲۷شهریور هر سال در کشور ژاپن روز "احترام به سالمند" نام دارد و این روز تعطیل ملی است. در این روز هر فرد ۱۰۰ساله و یا بالاتر از نخست وزیر ژاپن یک نامه و جامی از نقره دریافت میکند.
واحدهای مرتبط با سلامت جامعه در ژاپن موظف به کنترل دائم و رایگان وضعیت جسمانی سالمندان هستند و آمار پژوهشگران نشان میدهد که به ندرت افراد سالمند در آن کشور درگیر فقر و مشکلات معیشتی هستند.
همزمان با رشد و توسعه عمومی و فرهنگی، در ایران نیز اقدامات موثری برای پاسداشت شرایط سالمندان و بهبود وضعیت آنان انجام شده است که تشکیل "شورای ملی سالمندان" و اجرای طرح "توانمندسازی سالمند" و بزرگداشت روز "بازنشستگان" از جمله این اقدامات است، اما به نظر میرسد این اقدامات برای بهبود وضعیت سالمندان کافی نیست.
در شرایطی که سن امید به زندگی در ایران به ۷۰سال افزایش یافته است، هنوز هم بر اساس استاندارد سازمان بهداشت جهانی، مرگ افراد زیر ۸۰سال، مرگ زودرسی برای سالمندان تلقی میشود و نخستین گام در پیشگیری از این مرگ و میر ، بهبود شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی است.
برای برداشتن چنین گامی ، در درجه نخست باید به ازای هر یکصد سالمند روستایی و هر ۲۰۰سالمند شهری یک مربی مخصوص تربیت شود.این امر نشان دهنده آن است که امروزه جهان به آموزش سالمندان برای بهبود شرایط زندگی خود بیش از حد معمول بها میدهد.
به رغم توجه افکار عمومی جهان مبنی بر حل معضلات مرتبط با سالمندان ، مدیر کل دفتر امور سالمندی سازمان بهزیستی کشور، برنامههای سیستم حمایتی کشور را برای دفاع از سالمندان ناقص دانست و گفت:برای ایجاد رفاه و امنیت سالمندان، نیازمند نوعی برنامهریزی کلان و قانونی هستیم.
"محمدرضا شهبازی" با اشاره به این که ۲۶درصد از سالمندان کشور هیچ منبع درآمدی ندارند، افزود: درآمد و مستمری بازنشستگی کفاف زندگی سالمندان را نمیدهد و فقر به یک موضوع جدی برای سالمندان مبدل شده است.
وی تاکید کرد: میزان درآمد سالمندان در کشور به طور متوسط زیر خط فقر و یا نزدیک خط فقر است و هیچ نهادی نیز در این خصوص خود را مسوول نمیداند.
شهبازی با اشاره به این که جمعیت کشور ما به سمت کهنسالی میرود، ادامه داد: برای درآمد سالمندان ، بهداشت جسمی و بهداشت روانی آنان و نیز اوقات فراغت سالمندان برنامهریزی مدونی وجود ندارد.
وی گفت: آمار نشان میدهد که ۸۵درصد اوقات فراغت سالمندان پای تلویزیون می گذرد.
شهبازی با اشاره به این که ۳۰درصد جمعیت سالمندی کشور دچار مشکلات و فقر اقتصادی شدید هستند،افزود: ۸۰درصد سالمندان در کنار خانواده و وابسته به اعضای خانواده بوده و ۹درصد آنان هیچ منبع درآمدی ندارند.
وی با تاکید بر این که مشکلات زنان سالمند بیش از مشکلات مردان سالمند است، اظهار داشت: مردان سالمند میتوانند پس از مرگ همسر خود شریک دیگری برای ادامه زندگی برگزینند، اما با عنایت به فرهنگ موجود جامعه، در این شرایط زنان تنها میمانند.
بر خلاف تصور عموم، کهولت سن منجر به کند ذهنی و کم هوشی نمیشود و نتایج تحقیقات نشان میدهد که افراد حتی با افزایش سن قادر خواهند بود هوشیاری ذهنی و سلامت جسمی خود را حفظ کنند.
بر اساس همین تحقیقات، حدود ۷۰درصد از عوارض به ظاهر مرتبط باافزایش سن، قابل پیشگیری است و فقط ۳۰درصد از مسائل مرتبط با کهولت که ژنتیکی هستند ، چندان قابل پیشگیری و تغییر نیستند.
یک استاد دانشگاه ضمن ضروری خواندن اهمیت بهداشت روانی در دوران بازنشستگی گفت: دوران بازنشستگی نباید برای سالمندان به دوران تنهایی ، کسالت ، دلتنگی و بحران تبدیل شود.
دکتر "شهربانو جلایی" افزود:اکثریت قریب به اتفاق سالمندان در این دوران در خصوص ایجاد ارتباط با دیگران ، انجام امور عادی روزانه ، اندیشیدن و تشخیص راه درست و زندگی کردن دچار مشکلاتی میشوند که نیازمند همراهی و کمک است و نباید این دوران برای آنان به دوران رنج تبدیل شود.
وی از این دوران به عنوان "دوران برداشت تجربیات" یاد کرد و گفت: این دوران دوره شکوهمندی، کمالگرایی، پختگی، جهتگیری و آرامش است و میتوان با بهرهگیری از تجارب بازنشستگان به سعادت و کمال دست یافت.
او فقدان تعادل در دوران سالمندی را از آفات این دوران خواند و افزود:
نداشتن تعادل روانی یک امر جبری نیست بلکه این پدیده از نبود آرامش ناشی میشود.
جلایی اظهار داشت: زنان در این دوران از تبعات میانسالی بیش از مردان شکایت میکنند و تحمل عواقب بازنشستگی زنان بسیار کمتر از مردان است.
وی توصیه کرد:از آنجایی که تحمل مردان دراین دوران بیش از زنان است ، مردان بایستی در این دوران به درخواست و حرفهای زنان گوش کنند تا این مساله منجر به برهم خوردن تعادل روحی آنان نشود.
او ادامه داد: با این حال در مردان در این دوران پرخاشگری بیشتر مشاهده میشود که این عمل ناشی از گرایش کمتر مردان به سخن گفتن ، گریه کردن و ابراز عواطف و احساسات در آنان است.
وی گفت: در این دوران لازم است سالمندان خود را باور کنند تا جامعه نیز آنان را به عنوان افرادی باارزش مورد ستایش قرار دهد و برای آنان ارزش و احترام قایل شود.
دکتر جلایی تصریح کرد: مطالعه، ورزش و ارتباط مناسب با دیگران ، از علایم سلامت سالمندان است و سالمندان نباید درگیر منفی بافی شده، افکار منفی به خود راه دهند.
وی ادامه داد: سالمندان نبایستی در طول دوران سالمندی با منفی گرایی به زندگی نگاه کنند و افکار منفی و نامطلوب را در خود بپرورانند زیرا اگر آنان در این دوران تنها به تنهایی و تحلیل رفتن جسم خود بیاندیشند، نمیتوانند دوران باشکوه میانسالی و سالمندی را به طور سالم بگذرانند.
جلایی گفت: دور شدن فرزندان در این شرایط به علت دستیابی به استقلال فردی و اقتصادی امری عادی و متداول است و هیچ ارتباطی به فرهنگ شرقی و یا غربی ندارد و تنهایی سالمندان در دوران بازنشستگی یک امر اجتناب ناپذیر است.
این استاد دانشگاه توصیه کرد:در این دوران روی آوردن به ورزش و داشتن ارتباطی سالم با سایر اعضاء خانواده با درخواستهای معقول و منطقی و کنترل توقعات و درخواستهای درونی میتواند تا حد زیادی برای فرد سالمند راهگشا باشد.
وی داشتن توقعات نامناسب از اعضای خانواده در این دوران را مایه دلتنگی و افزایش تنهایی دانست و افزود: چنین توقعاتی با عشق میان والدین و فرزند منافات دارد.
وی گفت: بر خلاف تصور عامه، دوران کهولت نیز دوران یادگیری و رشد است و انسان در هیج دورهای نباید از آموزش و ارتقا دست بردارد.
او افزود: در دوران بازنشستگی بایستی با آگاهی ، کمال گرایی و خردمندی به گذشته و تجربیات خود فکر کرد و به این واقعیت رسید که حفظ احترام و اقتدار شخصیت فرد بر عهده خود فرد است .
دکتر علیرضا کلدی*, دکتر احمدعلی اکبری کامرانی** ,دکتر مهشید فروغان***
این تحقیق با عنوان «بررسی مسائل و مشکلات جسمانی، اجتماعی و روانی سالمندان منطقة 13 تهران» انجام شده است که در قالب مطالعات نیازسنجی سالمندان است. افراد 60 ساله و بیشتر 6/6 درصد, (6/4 میلیون نفر) از کل جمعیت کشور را تشکیل میدهند که حدود 000/500 نفر از آنان در تهران زندگی میکنند.
هدف از این مطالعه، ارائة تصویری روشن از مشکلات جسمانی، روانی و اجتماعی سالمندان در تهران است. روش این پژوهش، توصیفی و از نوع پیمایشی است. در این پژوهش از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شد. جامعه مطالعه شده، سالمندان بالاتر از 60 سال منطقة 13 تهران، و روش جمعآوری اطلاعات پرسشنامه بود. پرسشنامهها در میان 300 نفر از سالمندان مراجعهکننده به «فرهنگسرای سالمند», «خانة فرهنگ حافظیه» و «پارک پیروزی» توزیع شد و دادهها پس از جمعآوری با ابزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.
نتایج این تحقیق نشان میدهد که 52 درصد جامعه تحت مطالعه مونث, 3/32 درصد بیسواد, 3 درصد مجرد هستند. 55 درصد از پاسخگویان دارای مشکلات اقتصادی هستند، 6/25 درصد از آنان مشکل انجام فعالیتهای روزانه (ADL) دارند، 21 درصد از شرایط جاری زندگی اظهار نارضایتی کردهاند، 3/27 درصد بیمه نیستند و 24 درصد دارای نوعی مشکل روانی هستند.
در بحث نیاز سنجی میتوان اظهار داشت سالمندان در تهران به ویژه زنان سالمند با مشکلات متعدد جسمانی، اجتماعی و روانی روبهرو هستند؛ به طوریکه این مشکلات بر روی کیفیت زندگی آنان تأثیر میگذارد.
این مطالعه نشان داد که برای برطرف کردن انواع مشکلات جسمانی، اجتماعی و روانی و نیز رفع نیازهای سالمندان، اقدامات سیستماتیک و برنامهریزی شده لازم است تا زندگی بهتری برای سالمندان عزیز فراهم آید.
چکیده:
هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش جهت گیری مذهبی(درونی و بیرونی) در سلامت روان و میزان افسردگی سالمندان مقیم مراکز بهزیستی و مقیم جامعه بود.
روش بررسی: روش مطالعه از نوع مطالعات پس رویدادی و همبستگی است که با روش نمونه گیری تصادفی و خوشه ای تعداد 230 آزمودنی از افراد سالمند در مراکز سالمندی تحت پوشش سازمان بهزیستی و مکانهای عمومی(مسجد، پارک) که محل تجمع سالمندان مقیم جامعه است از دو جنس زن و مرد انتخاب و آزمودنیها ابتدا از نظر اختلالات شناختی سرند گردیدند.سپس آزمونهای 28 سوالی سلامت عمومی، افسردگی بک و آزمون نگرش مذهبی آلپورت تکمیل و با استفاده از آزمونهای آماری همبستگی پیرسون و من ویتنی نتایج مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: نتایج نشان داد بین جهت گیری مذهبی با سلامت روان و افسردگی سالمندان رابطه همبستگی معنادار وجود دارد، بدین معنا که هر چه نمرات جهت گیری مذهبی به جهت بیرونی افزایش مییابد، نمرات اختلال در سلامت روان و افسردگی بالا میرود و هر چه نمرات به سمت جهت گیری مذهب درونی تمایل مییابد، نمرات اختلال در سلامت روان و افسردگی کاهش مییابد. همچنین بین سلامت روان، افسردگی و جهت گیری مذهبی سالمندان مقیم و غیر مقیم جامعه تفاوت معنادار وجود دارد. بدین معنا که افراد سالمند مقیم مراکز از جهت گیری مذهبی بیرونی تربرخوردار و اختلال در سلامت روانی و میزان افسردگی بالاتری را نسبت به گروه سالمندان مقیم جامعه دارند.
نتیجه گیری: باور مذهب بیرونی با اختلال در سلامت روان و افسردگی و باور مذهب درونی با سلامت روان رابطه دارند. همچنین اختلال روانی و افسردگی در بین سالمندان مقیم بیشتر از غیرمقیم جامعه است ضمن آنکه سالمندان مقیم دارای نگرش مذهب بیرونی تر هستند.
شهلا محصل
سالمند را می توان بر بلندای زندگی، انسانی صبور، آرام و با گام هایی ملایم تصور کرد و در همین صبر و ملایمت است که نقش او و تفاوت های عمده اش با دیگران آشکار می شود.
خردمندی و موشکافی که تجربه و علم به فرد سالمند آموخته است به او توانایی می دهد تا چگونه و چه هنگام و چه رفتاری را داشته باشد و با مسائل چگونه برخورد کند.
این البته همه آن چیزی نیست که ما از سالمندی می دانیم. در آن سوی دیگر این چهره موقر و آرام، انسانی است که غبار خستگی های زمان را بر خود دارد. کسی که می خواهد فارغ از این هیاهو و شتاب به خود، زندگی، سلامتی و شادی اش بیندیشد، آیا می تواند؟
این پرسش بزرگی است؟ آیا سالمندان ما می توانند آرام و بی هیاهو، درد خستگی، پیری و سالمندی را آرام کنند؟ آمادگی مراکز درمانی ما برای تسکین آلام و دردهای بازنشستگان و سالمندانمان چه حد است؟
25 درصد سالمندان نیازمند خدمات درمانی
براساس برآوردهای اولیه در طول یک سال 20 تا 25 درصد سالمندان، نیازمند خدمات درمانی می شوند که این درصد در زنان بیش از مردان است.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سقوط از بلندی، مسمومیت های دارویی و غذایی، حوادث ترافیکی و سوختگی را به ترتیب بیشترین آسیب هایی اعلام کرده است که سالمندان کشور را تهدید می کند ضمن اینکه بیماری های قلبی و عروقی در سالمندان شهری و بیماری های چشمی در سالمندان روستایی، عمده ترین علل بستری شدن سالمندان در بیمارستان ها اعلام شده است.
اکنون سؤال این است در چنین شرایط نو و نگران کننده ای، جایگاه سالمندان به ویژه در مراکز درمانی چگونه قابل تعریف است و آیا اساساً به این پرسش با اهمیت، اندیشیده ایم؟
سازمان تامین اجتماعی حدود سه سال قبل تدابیر ویژه ای را برای تسهیل امور سالمندان در مراکز درمانی این سازمان به مرحله اجرا درآورده که هرچند به دلیل جمعیت جامعه پیوسته در حال تغییر این سازمان، همواره در حال نو و دگرگون شدن بوده است ولی در مجموع از نظر این قشر بازنشسته به جهت ارزش نهادن به این گروه سنی و تغییر نگرش منفی آنان و سایر افراد جامعه گامی مثبت بوده است.
ارزیابی واقع بینانه تر از حمایت های عمومی سالمندان
برای ارزیابی واقع بینانه از امکانات و حمایت های عمومی درباره بهداشت و سلامت بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی که برمبنای ضوابط علمی و منطقی به مرحله اجرا درآمده است، به میان برخی افراد متخصص و ذی صلاح و همچنین برخی بازنشستگان تامین اجتماعی رفتیم.
علی اصغر بیات رئیس کانون بازنشستگان و مستمری بگیران تامین اجتماعی اسلامشهر معتقد است قوانین حمایت از سالمندان و بازنشستگان درکشور متاسفانه به طور کلی جامع و کامل نیست و بسیاری از مسائل و مشکلات درمانی سالمندان کشور ازجمله بازنشستگان تامین اجتماعی با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه نادیده گرفته شده اند.
وی درباره تدابیر ویژه ای که در مراکز درمانی سازمان تامین اجتماعی برای تسهیل امور سالمندان و بازنشستگان به مرحله اجرا درآمده است، می گوید: بارها صحبت از تدابیر ویژه در مراکز درمانی سازمان برای ارائه تسهیلاتی درباره پذیرش، معاینه و ویزیت خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی در میان بوده است ولی متاسفانه تا به حال دستکم ما در سطح شهرستان اسلامشهر شاهد چنین اتفاقی نبوده ایم.
این در حالی است که فضل ا... کشاورز محمدی رئیس کانون بازنشستگان و مستمری بگیران تامین اجتماعی شهریار و شهر قدس با اشاره به وضع برخی قوانین حمایتی سالمندان ازسوی سازمان تامین اجتماعی، می گوید: به کارگیری سازوکارهایی برای حمایت از سالمندان و تبیین نقش، جایگاه و شان و منزلت افراد سالمند در ساختار جامعه بسیار مفید است. هرچند این گونه اقدامات هنوز در مناطق محروم عملیاتی نشده، ولی اجرای آن در شهرهای بزرگ و تداوم آن باز هم جای امیدواری است.
وی اگرچه از نهادینه کردن طرح پذیرش و معاینه خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان استقبال می کند، ولی در عین حال تصریح می کند: متاسفانه فراهم نبودن امکانات تخصصی قلب و چشم پزشکی که از عمده ترین نیازهای درمانی بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی است، باعث شده است که اغلب مراکز درمانی که دارای چنین تخصص هایی هستند با انبوه مراجعه کنندگان و شلوغی و ازدحام بیماران مواجه شوند و درنتیجه بازنشستگان پیوسته در مراکز درمانی با دشواری هایی در پذیرش و بستری و ارجاع مواجه هستند.
نهادینه کردن حمایت ویژه سالمندان در مراکز درمانی
اما آنچه که رئیس کانون بازنشستگان شهریار و شهر قدس از آن به عنوان یک معضل جدی در پذیرش، بستری و ارجاع بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی یاد می کند، درواقع همان نکته ای است که مدیریت درمان تامین اجتماعی استان گیلان برای برطرف کردن آن اقداماتی را در سطح این استان به مرحله اجرا درآورده است. دکتر مجید قاهری مدیر درمان تامین اجتماعی استان گیلان دراین باره می گوید: کارت های مخصوصی برای پذیرش خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان طراحی و تهیه شده است. ضمن اینکه در واحدهای پذیرش مراکز درمانی سازمان در این استان هم گیشه مخصوصی در نظر گرفته شده است.
دکتر قاهری تصریح می کند: اگرچه ظرفیت های محدودی برای پذیرش خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی در مراکز درمانی درنظر گرفته شده است، ولی همین ظرفیت های محدود هم نقش بسزایی در ایجاد رضایتمندی مراجعه کنندگان سالمند به مراکز درمانی تامین اجتماعی دارد.
به گفته مدیر درمان تامین اجتماعی استان گیلان، براساس برآوردهای اولیه در سیستم نوبت دهی معمولی به طور متوسط روزانه 15 تا 20 درصد مراجعه کنندگان به مراکز درمانی را سالمندان و بازنشستگان تشکیل می دهند و برهمین اساس، در مراکز درمانی سازمان در سطح این استان تدابیر ویژه ای اتخاذ شده که سالمندان مراجعه کننده خارج از نوبت پذیرش، درمان ودرصورت نیاز بستری شوند.
دکتر قاهری تاکید می کند: درراستای اجرای این طرح همچنین انجام امور پاراکلینیکی همچون انجام نمونه گیری برای آزمایش ها و تحویل زودتر دارو در مراکز درمانی برای سالمندان و بازنشستگان خارج از نوبت صورت می گیرد. علاوه بر این برای پیشگیری از احساس انزوا و گوشه گیری در سالمندان بستری در مراکز درمانی، تسهیلاتی برای سیستم ملاقات و حضور همراهان بر بالین آنان فراهم شده است.
تکریم سالمندان
ازسویی دیگر برنامه ای در راستای تکریم ارباب رجوع و حفظ شان و منزلت سالمندان و بازنشستگان و افزایش سطح حمایت های بهداشتی و سلامتی سالمندان در دی کلینیک ابوریحان از دیگر مراکز درمانی تامین اجتماعی به مرحله اجرا درآمده است.
دکتر علیرضا بشارت، رئیس این مرکز دراین باره می گوید: براساس طرحی که در راستای حفظ منزلت بازنشستگان و به منظور ارائه تسهیلات لازم برای بهره گیری از خدمات درمانی در این مرکز طراحی و اجرا شده است، سالمندانی که در سنین 65 سال و بالاتر قرار دارند در گیشه مخصوصی که به این منظور طراحی شده، پذیرش می شوند و بدون صف و خارج از نوبت تمامی امور درمانی آنها ازجمله ویزیت پزشک، خدمات پاراکلینیکی، آزمایشگاه، دارو و دندانپزشک به صورت یک سیکل مجزا برای این گروه انجام می شود.
وی همچنین از درنظر گرفتن یک فضای فیزیکی مجزا برای انجام امور درمانی بازنشستگان و سالمندان در آینده نزدیک خبر می دهد و می افزاید: در حال حاضر به دلیل محدودیت جا و فضای فیزیکی، امکان توسعه این چنینی وجود ندارد، ولی ازجمله برنامه های در دست اجرا است که با فراهم شدن فضای مناسب، مکان مجزایی برای انجام امور درمانی بازنشستگان در این مرکز نیز درنظر گرفته شود.
دکتر بشارت خاطرنشان می کند: در نوبت بعدازظهر نیز گروه های تخصصی و فوق تخصصی به منظور ویزیت و معاینه سالمندان در این نوبت کاری درنظر گرفته شده است.
به گفته دکتر بشارت، روزانه حدود 200 تا 300 سالمند به این مرکز مراجعه می کنند که براساس مهر سالمندی که بر روی دفترچه های درمانی آنان ثبت شده است، شناسایی می شوند.
واقعیت های تامین اجتماعی و سالمندی
ایجاد این فرصت ها و حمایت از سالمندان در سازمان تامین اجتماعی در حالی صورت می گیرد که آمارها نشان می دهند جمعیت سالمند کشور از وضعیت اقتصادی و اجتماعی مناسبی برخوردار نیست.
براساس این آمارها، درحالی که در سال به ازای هر 11 نفر پرداخت کننده حق بیمه یک مستمری بگیر وجود دارد، در سال 75 این رقم بر هشت به یک رسیده و همچنان این رقم روزبه روز در حال کاهش است.
این درحالی است که سطح دریافتی ها به نسبت هزینه ها بالاتر نمی رود، پس کل دریافتی از بیمه شدگان که باید به نفع مستمری بگیران (ازجمله سالمندان) مورد استفاده قرار گیرد ، کاهش می یابد.
در این میان سالمندان به ویژه سالمندان زن که از حقوق اقتصادی، اجتماعی و امنیت کافی برخوردار نیستند، در این فرایند به شدت آسیب می بینند. ازسویی دیگر طی سال های اخیر سرانه مستمری بازنشستگی نسبت به قیمت های جاری و ثابت روبه کاهش گذاشته است، به طوری که دریافتی مستمری بگیران که بیانگر وضعیت سالمندان نیز می باشد، در سال 57 نسبت به سال 60 به حدود یک سوم رسیده که این مورد به زیان اقشار مستمری بگیر و سالمندان بوده است.
در همین راستا دکتر بشارت رئیس دی کلینیک ابوریحان از برنامه های آتی و در دست اجرای این مرکز برای تسهیل امور درمانی بازنشستگان یاد می کند و می گوید: ما بنا داریم سالمندانی را که قادر به حرکت نیستند، در قالب طرح ویزیت بیماران در منزل تحت پوشش خدماتی درمانی درآوریم.
دکتر قاهری مدیر درمان استان گیلان هم از اجرای طرح معاینه و ویزیت بیماران بازنشسته در محل کانون های بازنشستگی خبر می دهد و می گوید: براساس این طرح وسایل معاینه پزشکی اولیه ازسوی سازمان به کانون های بازنشستگی در سطح این استان ارائه شده که سالمندان و بازنشستگان می توانند به هنگام مراجعه به این کانون ها خدمات اولیه پزشکی را از پزشکی که در این مراکز مشغول فعالیت است دریافت دارد. ضمن اینکه درصورت نیاز به موارد اورژانسی به مراکز درمانی تخصصی و بیمارستان ها ارجاع می دهد. در هر حال این حمایت ها و تسهیلات برای بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی در حالی صورت می گیرد که به گفته فرخ ملکوندفرد، سرپرست معاونت فنی و درآمد سازمان تامین اجتماعی از سال 79 تاکنون تعداد بازنشستگان این سازمان دو برابر شده است که این ناشی از بی توجهی به مقوله با اهمیت بیمه های اجتماعی است.
پیری پدیده ای روزافزون
این در حالی است که دکتر سید مؤید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت هم از رشد پدیده سالمندی در سال های آتی خبر می دهد.
به گفته وی تحقیقات نشانگر استقرار سالخوردگی جمعیت ایران در سال 1395 و حدود دو برابر شدن این نرخ در 20 سال بعد از استقرار سالخوردگی یعنی سال 1415 است.
وی تصریح می کند: حدود سه چهارم سالمندان زیرپوشش بیمه های اجتماعی هستند و زنان سالمند ایران در مجموع کمتر از مردان زیرپوشش بیمه های اجتماعی قرار دارند. در هر حال باید توجه داشت ضریب سالمندی یکی از شاخص های جمعیتی مرتبط با سالمندی است که نسبت جمعیت 65 سال و بالاتر را به جمعیت زیر 15 سال به صورت درصد بیان می کند. از این رو به اعتقاد صاحبنظران افزایش این شاخص نشانگر بهبود وضعیت کشور است زیرا حکایت از کاهش میزان مرگ ومیر و باروری و افزایش امید به زندگی دارد.
* * *
در هر حال نباید فراموش کرد در کشور ما امید به زندگی در حال افزایش است و با وجودی که کشورمان هم اکنون سهم بالایی از نسل جوان را دارد در آینده نسبت بازنشستگان و کهنسالان در جامعه بیشتر خواهد بود. کارشناسان معتقدند اگر نسل حاضر در راستای توسعه همزمان اجتماعی–اقتصادی و پیشرفت های پزشکی فعال نشود وضع سالمندی در سال های آتی نامناسب تر خواهد شد.
نتایج تحقیقات جهانی نشان می دهد بیکاری، فقر، بیماری و سالمندی در سال های بعد قوی تر از انفجار بمب، فقرا، نیازمندان، بیماران و سالمندان را تهدید می کند. پس بی تردید باید برنامه ها و قوانین مربوط به حمایت از سالمندان در سطح جوامع توسعه یابد.