ضرورت حمایت های ویژه از سالمندان

شهلا محصل

منبع

 در یک کلام سالمندی دوره کمال، پرباری و بلندای زندگی هر انسانی است. جایی برای نفس کشیدن که با انبوهی از تجربه، می توان بر بلندای آن به گذشته، حال و آینده نگریست.
    سالمند را می توان بر بلندای زندگی، انسانی صبور، آرام و با گام هایی ملایم تصور کرد و در همین صبر و ملایمت است که نقش او و تفاوت های عمده اش با دیگران آشکار می شود.
    خردمندی و موشکافی که تجربه و علم به فرد سالمند آموخته است به او توانایی می دهد تا چگونه و چه هنگام و چه رفتاری را داشته باشد و با مسائل چگونه برخورد کند.
    این البته همه آن چیزی نیست که ما از سالمندی می دانیم. در آن سوی دیگر این چهره موقر و آرام، انسانی است که غبار خستگی های زمان را بر خود دارد. کسی که می خواهد فارغ از این هیاهو و شتاب به خود، زندگی، سلامتی و شادی اش بیندیشد، آیا می تواند؟
    این پرسش بزرگی است؟ آیا سالمندان ما می توانند آرام و بی هیاهو، درد خستگی، پیری و سالمندی را آرام کنند؟ آمادگی مراکز درمانی ما برای تسکین آلام و دردهای بازنشستگان و سالمندانمان چه حد است؟
    
    25 درصد سالمندان نیازمند خدمات درمانی
    براساس برآوردهای اولیه در طول یک سال 20 تا 25 درصد سالمندان، نیازمند خدمات درمانی می شوند که این درصد در زنان بیش از مردان است.
    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سقوط از بلندی، مسمومیت های دارویی و غذایی، حوادث ترافیکی و سوختگی را به ترتیب بیشترین آسیب هایی اعلام کرده است که سالمندان کشور را تهدید می کند ضمن اینکه بیماری های قلبی و عروقی در سالمندان شهری و بیماری های چشمی در سالمندان روستایی، عمده ترین علل بستری شدن سالمندان در بیمارستان ها اعلام شده است.
    اکنون سؤال این است در چنین شرایط نو و نگران کننده ای، جایگاه سالمندان به ویژه در مراکز درمانی چگونه قابل تعریف است و آیا اساساً به این پرسش با اهمیت، اندیشیده ایم؟
     سازمان تامین اجتماعی حدود سه سال قبل تدابیر ویژه ای را برای تسهیل امور سالمندان در مراکز درمانی این سازمان به مرحله اجرا درآورده که هرچند به دلیل جمعیت جامعه پیوسته در حال تغییر این سازمان، همواره در حال نو و دگرگون شدن بوده است ولی در مجموع از نظر این قشر بازنشسته به جهت ارزش نهادن به این گروه سنی و تغییر نگرش منفی آنان و سایر افراد جامعه گامی مثبت بوده است.
    
    ارزیابی واقع بینانه تر از حمایت های عمومی سالمندان
    برای ارزیابی واقع بینانه از امکانات و حمایت های عمومی درباره بهداشت و سلامت بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی که برمبنای ضوابط علمی و منطقی به مرحله اجرا درآمده است، به میان برخی افراد متخصص و ذی صلاح و همچنین برخی بازنشستگان تامین اجتماعی رفتیم.
    علی اصغر بیات رئیس کانون بازنشستگان و مستمری بگیران تامین اجتماعی اسلامشهر معتقد است قوانین حمایت از سالمندان و بازنشستگان درکشور متاسفانه به طور کلی جامع و کامل نیست و بسیاری از مسائل و مشکلات درمانی سالمندان کشور ازجمله بازنشستگان تامین اجتماعی با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه نادیده گرفته شده اند.
    وی درباره تدابیر ویژه ای که در مراکز درمانی سازمان تامین اجتماعی برای تسهیل امور سالمندان و بازنشستگان به مرحله اجرا درآمده است، می گوید: بارها صحبت از تدابیر ویژه در مراکز درمانی سازمان برای ارائه تسهیلاتی درباره پذیرش، معاینه و ویزیت خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی در میان بوده است ولی متاسفانه تا به حال دستکم ما در سطح شهرستان اسلامشهر شاهد چنین اتفاقی نبوده ایم.
    این در حالی است که فضل ا... کشاورز محمدی رئیس کانون بازنشستگان و مستمری بگیران تامین اجتماعی شهریار و شهر قدس با اشاره به وضع برخی قوانین حمایتی سالمندان ازسوی سازمان تامین اجتماعی، می گوید: به کارگیری سازوکارهایی برای حمایت از سالمندان و تبیین نقش، جایگاه و شان و منزلت افراد سالمند در ساختار جامعه بسیار مفید است. هرچند این گونه اقدامات هنوز در مناطق محروم عملیاتی نشده، ولی اجرای آن در شهرهای بزرگ و تداوم آن باز هم جای امیدواری است.
    وی اگرچه از نهادینه کردن طرح پذیرش و معاینه خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان استقبال می کند، ولی در عین حال تصریح می کند: متاسفانه فراهم نبودن امکانات تخصصی قلب و چشم پزشکی که از عمده ترین نیازهای درمانی بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی است، باعث شده است که اغلب مراکز درمانی که دارای چنین تخصص هایی هستند با انبوه مراجعه کنندگان و شلوغی و ازدحام بیماران مواجه شوند و درنتیجه بازنشستگان پیوسته در مراکز درمانی با دشواری هایی در پذیرش و بستری و ارجاع مواجه هستند.
    
    نهادینه کردن حمایت ویژه سالمندان در مراکز درمانی
    اما آنچه که رئیس کانون بازنشستگان شهریار و شهر قدس از آن به عنوان یک معضل جدی در پذیرش، بستری و ارجاع بازنشستگان و سالمندان در مراکز درمانی یاد می کند، درواقع همان نکته ای است که مدیریت درمان تامین اجتماعی استان گیلان برای برطرف کردن آن اقداماتی را در سطح این استان به مرحله اجرا درآورده است. دکتر مجید قاهری مدیر درمان تامین اجتماعی استان گیلان دراین باره می گوید: کارت های مخصوصی برای پذیرش خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان طراحی و تهیه شده است. ضمن اینکه در واحدهای پذیرش مراکز درمانی سازمان در این استان هم گیشه مخصوصی در نظر گرفته شده است.
    دکتر قاهری تصریح می کند: اگرچه ظرفیت های محدودی برای پذیرش خارج از نوبت بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی در مراکز درمانی درنظر گرفته شده است، ولی همین ظرفیت های محدود هم نقش بسزایی در ایجاد رضایتمندی مراجعه کنندگان سالمند به مراکز درمانی تامین اجتماعی دارد.
    به گفته مدیر درمان تامین اجتماعی استان گیلان، براساس برآوردهای اولیه در سیستم نوبت دهی معمولی به طور متوسط روزانه 15 تا 20 درصد مراجعه کنندگان به مراکز درمانی را سالمندان و بازنشستگان تشکیل می دهند و برهمین اساس، در مراکز درمانی سازمان در سطح این استان تدابیر ویژه ای اتخاذ شده که سالمندان مراجعه کننده خارج از نوبت پذیرش، درمان ودرصورت نیاز بستری شوند.
    دکتر قاهری تاکید می کند: درراستای اجرای این طرح همچنین انجام امور پاراکلینیکی همچون انجام نمونه گیری برای آزمایش ها و تحویل زودتر دارو در مراکز درمانی برای سالمندان و بازنشستگان خارج از نوبت صورت می گیرد. علاوه بر این برای پیشگیری از احساس انزوا و گوشه گیری در سالمندان بستری در مراکز درمانی، تسهیلاتی برای سیستم ملاقات و حضور همراهان بر بالین آنان فراهم شده است.
    
    تکریم سالمندان
    ازسویی دیگر برنامه ای در راستای تکریم ارباب رجوع و حفظ شان و منزلت سالمندان و بازنشستگان و افزایش سطح حمایت های بهداشتی و سلامتی سالمندان در دی کلینیک ابوریحان از دیگر مراکز درمانی تامین اجتماعی به مرحله اجرا درآمده است.
    دکتر علیرضا بشارت، رئیس این مرکز دراین باره می گوید: براساس طرحی که در راستای حفظ منزلت بازنشستگان و به منظور ارائه تسهیلات لازم برای بهره گیری از خدمات درمانی در این مرکز طراحی و اجرا شده است، سالمندانی که در سنین 65 سال و بالاتر قرار دارند در گیشه مخصوصی که به این منظور طراحی شده، پذیرش می شوند و بدون صف و خارج از نوبت تمامی امور درمانی آنها ازجمله ویزیت پزشک، خدمات پاراکلینیکی، آزمایشگاه، دارو و دندانپزشک به صورت یک سیکل مجزا برای این گروه انجام می شود.
    وی همچنین از درنظر گرفتن یک فضای فیزیکی مجزا برای انجام امور درمانی بازنشستگان و سالمندان در آینده نزدیک خبر می دهد و می افزاید: در حال حاضر به دلیل محدودیت جا و فضای فیزیکی، امکان توسعه این چنینی وجود ندارد، ولی ازجمله برنامه های در دست اجرا است که با فراهم شدن فضای مناسب، مکان مجزایی برای انجام امور درمانی بازنشستگان در این مرکز نیز درنظر گرفته شود.
    دکتر بشارت خاطرنشان می کند: در نوبت بعدازظهر نیز گروه های تخصصی و فوق تخصصی به منظور ویزیت و معاینه سالمندان در این نوبت کاری درنظر گرفته شده است.
    به گفته دکتر بشارت، روزانه حدود 200 تا 300 سالمند به این مرکز مراجعه می کنند که براساس مهر سالمندی که بر روی دفترچه های درمانی آنان ثبت شده است، شناسایی می شوند.
    
    

واقعیت های تامین اجتماعی و سالمندی
    ایجاد این فرصت ها و حمایت از سالمندان در سازمان تامین اجتماعی در حالی صورت می گیرد که آمارها نشان می دهند جمعیت سالمند کشور از وضعیت اقتصادی و اجتماعی مناسبی برخوردار نیست.
    براساس این آمارها، درحالی که در سال به ازای هر 11 نفر پرداخت کننده حق بیمه یک مستمری بگیر وجود دارد، در سال 75 این رقم بر هشت به یک رسیده و همچنان این رقم روزبه روز در حال کاهش است.
    این درحالی است که سطح دریافتی ها به نسبت هزینه ها بالاتر نمی رود، پس کل دریافتی از بیمه شدگان که باید به نفع مستمری بگیران (ازجمله سالمندان) مورد استفاده قرار گیرد ، کاهش می یابد.
    در این میان سالمندان به ویژه سالمندان زن که از حقوق اقتصادی، اجتماعی و امنیت کافی برخوردار نیستند، در این فرایند به شدت آسیب می بینند. ازسویی دیگر طی سال های اخیر سرانه مستمری بازنشستگی نسبت به قیمت های جاری و ثابت روبه کاهش گذاشته است، به طوری که دریافتی مستمری بگیران که بیانگر وضعیت سالمندان نیز می باشد، در سال 57 نسبت به سال 60 به حدود یک سوم رسیده که این مورد به زیان اقشار مستمری بگیر و سالمندان بوده است.
    در همین راستا دکتر بشارت رئیس دی کلینیک ابوریحان از برنامه های آتی و در دست اجرای این مرکز برای تسهیل امور درمانی بازنشستگان یاد می کند و می گوید: ما بنا داریم سالمندانی را که قادر به حرکت نیستند، در قالب طرح ویزیت بیماران در منزل تحت پوشش خدماتی درمانی درآوریم.
    دکتر قاهری مدیر درمان استان گیلان هم از اجرای طرح معاینه و ویزیت بیماران بازنشسته در محل کانون های بازنشستگی خبر می دهد و می گوید: براساس این طرح وسایل معاینه پزشکی اولیه ازسوی سازمان به کانون های بازنشستگی در سطح این استان ارائه شده که سالمندان و بازنشستگان می توانند به هنگام مراجعه به این کانون ها خدمات اولیه پزشکی را از پزشکی که در این مراکز مشغول فعالیت است دریافت دارد. ضمن اینکه درصورت نیاز به موارد اورژانسی به مراکز درمانی تخصصی و بیمارستان ها ارجاع می دهد. در هر حال این حمایت ها و تسهیلات برای بازنشستگان و سالمندان تامین اجتماعی در حالی صورت می گیرد که به گفته فرخ ملکوندفرد، سرپرست معاونت فنی و درآمد سازمان تامین اجتماعی از سال 79 تاکنون تعداد بازنشستگان این سازمان دو برابر شده است که این ناشی از بی توجهی به مقوله با اهمیت بیمه های اجتماعی است.
    
    پیری پدیده ای روزافزون
    این در حالی است که دکتر سید مؤید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت هم از رشد پدیده سالمندی در سال های آتی خبر می دهد.
    به گفته وی تحقیقات نشانگر استقرار سالخوردگی جمعیت ایران در سال 1395 و حدود دو برابر شدن این نرخ در 20 سال بعد از استقرار سالخوردگی یعنی سال 1415 است.
    وی تصریح می کند: حدود سه چهارم سالمندان زیرپوشش بیمه های اجتماعی هستند و زنان سالمند ایران در مجموع کمتر از مردان زیرپوشش بیمه های اجتماعی قرار دارند. در هر حال باید توجه داشت ضریب سالمندی یکی از شاخص های جمعیتی مرتبط با سالمندی است که نسبت جمعیت 65 سال و بالاتر را به جمعیت زیر 15 سال به صورت درصد بیان می کند. از این رو به اعتقاد صاحبنظران افزایش این شاخص نشانگر بهبود وضعیت کشور است زیرا حکایت از کاهش میزان مرگ ومیر و باروری و افزایش امید به زندگی دارد.
    * * *
    در هر حال نباید فراموش کرد در کشور ما امید به زندگی در حال افزایش است و با وجودی که کشورمان هم اکنون سهم بالایی از نسل جوان را دارد در آینده نسبت بازنشستگان و کهنسالان در جامعه بیشتر خواهد بود. کارشناسان معتقدند اگر نسل حاضر در راستای توسعه همزمان اجتماعی–اقتصادی و پیشرفت های پزشکی فعال نشود وضع سالمندی در سال های آتی نامناسب تر خواهد شد.
    نتایج تحقیقات جهانی نشان می دهد بیکاری، فقر، بیماری و سالمندی در سال های بعد قوی تر از انفجار بمب، فقرا، نیازمندان، بیماران و سالمندان را تهدید می کند. پس بی تردید باید برنامه ها و قوانین مربوط به حمایت از سالمندان در سطح جوامع توسعه یابد.