ضرورت مصرف کلسیم و ویتامین D

ضرورت توجه به کلسیم:

 کلسیم یکی از عناصر ضروری مورد نیاز بدن است که بیشترین میزان را در مقایسه با سایر عناصر در بدن دارا است. بدن یک فرد بزرگسال حدود 1200 میلی گرم کلسیم دارد؛ حدود 99 درصد آن در اسکلت استخوانی و 1 درصد آن در مایعات بدن توزیع شده است که هر دو شکل آن از نظر نقشی که به عهده دارند بسیار حایز اهمیت هستند.

    تأمین نیاز کلسیم بدن در افراد سالم علاوه بر موادغذایی مورد استفاده به شدت تحت تأثیر عوامل جوی و موقعیت جغرافیایی است. به نظر می رسد تأمین کلسیم در فصل زمستان از این نظر مهم است که اولاً تحت شرایط جوی، تابش مستقیم و شدت نور آفتاب کاهش می یابد؛ ثانیاً با توجه به سرمای فصل، میــزان پوشش افراد کاملتر می شود و از رسیدن نور آفتاب به پوست جلوگیری می کند و ثالثاً به دلیل کاهش تحرک و فعالیت ، میزان دفع کلسیم افزایش می یابد. رابعاً تنوع مواد غذایی در فصل زمستان در سبد کالایی خانوار نیز کاهش می یابد. به همین دلیل انتظار می رود که از ذخایر کلسیم موجود در بدن به تدریج با کاهش جذب کلسیم، در طول فصل زمستان کاسته شود و عوارض کمبود آن در اواخر فصل زمستان و یا در فصل بهار بروز نماید.

    نقش کلسیم:

 بیشترین میزان کلسیم در استخوانها قرار دارد بنابـــــراین نقش کلسیم در استخوان سازی بخصوص در سنین کودکی، نوجوانی و بلوغ کاملاً اساسی است. استخوانها نه تنها به عنوان محافظ فیزیکی بدن به شمــــــار می روند بلکه به عنوان ذخیره عظیمی از کلسیم نیز محســــوب می شوند که در شرایط کمبود در دورة کوتاه مــــدت ، می توانند کلسیم مورد نیاز سایر بافتها را تأمین نمایند.

    میزان کلسیم در سایر بافتها نیز اگر چه بسیار کم است، اما وجود آن در سلولها برای فعالیت و حیات سلولی و نهایتاً عملکرد بافتها کاملاً ضروری است . کلسیم در انتقال پیامها در بین و داخل سلولها و در رشد و تمایز سلولی نقش انکار ناپذیری دارد؛ بعلاوه کلسیم در انعقاد خون نیز مؤثر است.
    به واسطه اهمیت کلسیــم در بافت هـــــای مختلف بدن ، مکانیسم هایی در بدن وجود دارند، که غلظت کلسیم را در خــــــون ثابت نگه می دارند. بنابراین در شرایط کمبود لبنی کلسیم، میزان کلسیم خون نمی تواند فاکتور مناسبی برای کمبود آن تلقی گردد و حتی در اوایل مراحل تغذیه ای بد و نامطلوب نیز ممکن است علایم بالینی ناشی از کمبود کلسیم آشکار و واضح نباشد.

    نقش ویتامین D :

 ویتامین D از جمله موادی است که در افزایش جذب کلسیم از کلیه و خصوصاً روده نقش مؤثری دارد و در واقع بخش اعظمی از مکانیسمهای جبرانی که قادر به جذب کلسیم غذاست در حضـــور ویتامین D انجــــــام می گیرد. در حقیقت ویتامین D مانند یک هورمون عمل می کند و رابطه مستقیمی میان آن و جذب کلسیم از روده وجود دارد. از آنجایی که منابع غذایی مورد استفاده ازنظر ویتامین D فقیر هستند، لذا بخش اعظمی از ویتامین D مورد نیاز بدن ما می تواند از طریق پیش ساز اولیه آن و با استفاده از نور خورشید در پوست بدن ساخته شود.

    بنابـــــراین چنانکـــه ملاحظه می شود ساخته شدن ویتامین D در ارتباط با میزان و شدت رسیدن نور مستقیم خورشید به پوست بدن است. بدیهی است میزان ساخته شدن ویتامین D با فرا رسیدن زمستان به علت کاهش شدت نور خورشید از یک سو و از سوی دیگر در معرض قرار نگرفتن پوست بدن ، کاهش می یابد و سبب بروز عوارض ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم می گردد. این عوارض حتی بـــــا افزایش ناخوشی های مکرر و بیماریهای فصلی بخصوص در افراد دچار سؤتغذیه و همچنین کاهش فعالیت و تحرک، تشدید می گردد. که قطعاً در گروههای در معرض خطر از جمله مادران شیرده و باردار، جوانان، نوجوانان و کودکان، ایجاد عوارض از حساسیت بالایی برخوردار است.

    عوارض ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D : 

    از جمله علایم واضح قابل مشاهده در کمبود کلسیم و ویتامین D ، تغییراتی است که در اسکلت استخوانی و سیستم های ارتباطی سلولی ایجاد می شود. راشیتیسم کودکان، استئومالاسی و یا نرم شدن استخوانها در بزرگسالان، تأخیر رشد طولی و عرضی استخوانها، بسته نشدن و یا مستحکم نشدن غضروفها از جمله عوارض استخوانی هستند که نهایتاً منجر به تأخیر رشد فیزیکی استخوانها می گردد. بعلاوه استئوپروز و یا پوکی استخوانها که غالباً در زنان مسن بوجـــود می آید نیز در ارتباط با مصرف منابع غذایی سرشار از کلسیم و میزان فعالیت افراد در سنین جوانی و پایین تر است.

    پایین آمدن کلسیم در استخوانها نیز سبب اختلال در فعالیت سلولی می شود، به طوری که در اعصاب حرکتی با افزایش تحریک پذیری، موجب بروز انقباضاتی به نام تتانی ( فلج شدید و دایم ) در دستها و پاها می شود. به علاوه کاهش کلسیم در سلولهای دیگر نیز سبب تأخیر در رشد و تکامل و همچنین پایین آمدن توانایی بافتها می گردد.

    منابع غذایی و میزان توصیه:

همچنان که قبلاً گفته شد منابع غذایی با منشأ غیر دریایی مورد استفاده ، منابع بسیار فقیری از ویتامین D هستند. با این وجود لبنیات و سایر فرآورده های آن از جمله غنی تــرین منابع کلسیم محسوب می شوند. کلسیم در سایر موادغذایی از جمله غلات و حبوبات به میزان قابل ملاحظه ای وجود دارد. اگر چه میزان نیاز در گروههای سنی و در شرایط مختلف متفاوت است اما به طور کلی میزان توصیه شده در روز 3-2 لیوان شیر و یا ماست و یا سایر فرآورده های آنهاست

    بنابراین به نظر می رسد با توجه به الگوی غذایی موجود در خانوارهای ایرانی، مصرف این مقدار از موادغذایی حاوی کلسیم بخصوص در فصل زمستان و بهار الزامی باشد و گروههای در معرض خطر در خانواده از حساسیت بالایی برخوردار باشند.

    به طور کلی می توان نتیجه گرفت که:

    1 ـ با توجه به نقش کلسیم، تأمین آن برای تمام افراد خانواده مهم و ضروری است.

    2 ـ تأمین کلسیم مورد نیاز از طریق موادغذایی در فصل زمستان و بهار اهمیت بیشتری دارد.

    3 ـ تأمین کلسیم در گروه کودکان ، نوجوانان و زنان از طریق سبد کالایی خانوار از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار است.

    4 ـ تا حد امکان سعی گردد تحرک و فعالیت در فصل زمستا ن محدود نگردد.

منبع